Falcón
Publicado: 17 Sep 2006, 21:02
FALCÓN
ETIMOLOXÍA E SIGNIFICADO
Segundo a definición do Diccionario da Real Academia Galega, un falcón é unha “ave de rapiña, diurna, de uñas e pico curvos e fortes ás rematadas en punta, que ao ser domesticada, foi utilizada, sobre todo na idade media, como instrumento de caza”. Esta palabra procede do latín, falco, falconis. Máis concretamente, a súa terminación en –ón provén da relaxación que se produce na maior parte das linguas romances ao pronunciar a vogal átona final presente na declinación deste termo latino en ablativo, falcone.
En Galicia, existe un lugar coñecido coma “O Falcón”, na freguesía de San Pedro de Cereixa, no Concello de A Pobra do Brollón (Lugo). É moi probable que o nome doutro lugar, Casfalcón, sito na parroquia de San André de Figueirido, en Vilaboa (Pontevedra), sexa unha evolución fonética da frase Casa Falcón, ou Casal Falcón, en referencia a antiga presenza dos membros desta familia nos arredores de Vilaboa.
DISTRIBUCIÓN EN GALICIA (abonados ao servizo telefónico)
Provincia de A Coruña: 42 abonados
Provincia de Lugo: 44 abonados
Provincia de Ourense: 27 abonados.
Provincia de Pontevedra: 173 abonados.
HERÁLDICA
Existen variantes rexionais para a heráldica deste apelido. As máis formas máis habituais son as seguintes:
a) En campo de gules un veleiro armado de ouro cunha cruz no pao maior e máis unha serra na proa, coa que creba unha cadea suxeita a dúas torres de ouro postas no mar sobre rochedos (Asturias).
b) En campo de sinople un castelo ao natural mazonado de azur cunha dama na xanela aberta sobre a porta, e tras dela unha doncela, e, sobre unha lanza, un falcón sainte da homenaxe (Santander).
c) En campo de azur unha panela de gules perfilada e salpicada de ouro e máis un falcón do seu color picado e membrado de ouro coas ás despregadas picando a panela (Armas primitivas).
Porén, a máis atinada para o caso galego é a que empregaron os Falcón de Monforte de Lemos: en campo de azur, un falcón pousado, ao natural.
NOTAS HISTÓRICAS
Algúns investigadores sinalan a natureza xudía de moitos dos falcóns galegos, moitos dos que terían chegado a Galicia procedentes do norte de Portugal, fuxindo das múltiples persecucións sufridas polo pobo xudeu. Esta teoría concorda coas ideas expresadas por José Santiago Crespo del Pozo no seu “Blasones y Linajes de Galicia”, no que ao falar dos Falcón fainos derivar dos Falcao portugueses.
DOCUMENTOS DOS ARQUIVOS NACIONAIS EN REDE REFERIDOS A ESTA FAMILIA
1.- INFORMACIÓN MARQUESADO MOS-VALLADARES- ÁRBOL GENEALÓGICO PARA LA SUCESIÓN EN EL VÍNCULO QUE POSEÍA ROSA DE BARROS, Y QUE PRETENDE JOSÉ ANTONIO DE PÁRRAGA TRONCOSO Y LIRA. APARECEN LOS APELLIDOS BARROS, PÁRRAGA, TRONCOSO, LIRA, LAZO, ROMAY, FALCÓN, ARINES Y NÚÑEZ.
2.- PLEITO DE PEDRO ABAD, DE SAN PEDRO DE OLLEROS (LEÓN) RAMÓN LÓPEZ FALCÓN, DE VIGO (PONTEVEDRA) DIONISIO BUENDÍA ARJÓ, DE VILLAFRANCA DEL BIERZO (LEÓN) SOBRE RECONOCIMIENTO A PEDRO ABAD DEL DERECHO A PERCIBIR LOS FRUTOS DECIMALES DEL BENEFICIO DE SAN CRISTÓBAL DEL LUGAR DE PRADO (LEÓN).
3.- PLEITO DE JACINTO GREGORIO DE PAZOS FALCÓN, DE VIGO (PONTEVEDRA) JOSÉ GONZÁLEZ DE LA PEÑA, DE SAN SALVADOR DE TEIS (PONTEVEDRA) MARTÍN DE NOGUEIRA, DE SANTA CRISTINA DE LAVADORES (PONTEVEDRA) SOBRE RESTITUCIÓN A JACINTO GREGORIO DE PAZOS FALCÓN DE LOS BIENES AFECTOS AL VÍNCULO Y MAYORAZGO FUNDADO EL 12-2-1560 POR DIEGO Y MIGUEL DE PAZOS EN LA FELIGRESÍA DE SANTA CRISTINA DE LAVADORES, Y LA MITAD DEL LUGAR DE BOUZABOA (PONTEVEDRA).
4.- PLEITO DE EL LICENCIADO FALCÓN, CON MARÍA PÉREZ, VECINOS DE VIGO
5.- PLEITO DE JUAN DE MONDRAGÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) GREGORIO DE BAUDÍN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) PEDRO RAMÍREZ, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) SOBRE ACUSAR JUAN DE MONDRAGÓN, CARDENAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA, A LOS BACHILLERES GREGORIO DE BAUDÍN Y CONSORTES DE APARECER COMO FALSOS TESTIGOS EN EL PLEITO QUE TRATA CON JUAN DE CALDAS, CLÉRIGO, SOBRE EL BENEFICIO DE SAN MIGUEL DE SARANDÓN. SE REMITE A LA AUDENCIA DE GALICIA.
6.- PLEITO DE JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) PEDRO DE LESTERO, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) GAGO, LICENCIADO, DE PONTEVEDRA SOBRE EL BACHILLER JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, VECINO DE SANTIAGO DE COMPOSTELA, CONTRA PEDRO DE LESTERO, FACTOR DEL CONDE DE ALBA DE LISTE, COMO TESTAMENTARIO DE JUAN DE TOLEDO, ARZOBISPO DE SANTIAGO, POR UNA EJECUCCIÓN Y SENTENCIA DE REMATE DADAS CONTRA ÉL COMO FIADOR DE PEDRO FIEL, VECINO DE PONTEVEDRA Y ARREN- DADOR DE LA MEDIA DIEZMA Y ALFOLÍ DE ESA VILLA. SALE AL PLEITO EL LICENCIADO GAGO, QUIEN SE OPONE A LA RENOVACIÓN DE LA EJECUCIÓN HE- CHA POR AUDIENCIA DE GALICIA.
7.- AUTOS SOBRE LOS BIENES DEL CAPITÁN DOMINGO DE APRESA FALCÓN, NATURAL DE TUY, DIFUNTO EN MÉXICO, CON TESTAMENTO EN 1696
ETIMOLOXÍA E SIGNIFICADO
Segundo a definición do Diccionario da Real Academia Galega, un falcón é unha “ave de rapiña, diurna, de uñas e pico curvos e fortes ás rematadas en punta, que ao ser domesticada, foi utilizada, sobre todo na idade media, como instrumento de caza”. Esta palabra procede do latín, falco, falconis. Máis concretamente, a súa terminación en –ón provén da relaxación que se produce na maior parte das linguas romances ao pronunciar a vogal átona final presente na declinación deste termo latino en ablativo, falcone.
En Galicia, existe un lugar coñecido coma “O Falcón”, na freguesía de San Pedro de Cereixa, no Concello de A Pobra do Brollón (Lugo). É moi probable que o nome doutro lugar, Casfalcón, sito na parroquia de San André de Figueirido, en Vilaboa (Pontevedra), sexa unha evolución fonética da frase Casa Falcón, ou Casal Falcón, en referencia a antiga presenza dos membros desta familia nos arredores de Vilaboa.
DISTRIBUCIÓN EN GALICIA (abonados ao servizo telefónico)
Provincia de A Coruña: 42 abonados
Provincia de Lugo: 44 abonados
Provincia de Ourense: 27 abonados.
Provincia de Pontevedra: 173 abonados.
HERÁLDICA
Existen variantes rexionais para a heráldica deste apelido. As máis formas máis habituais son as seguintes:
a) En campo de gules un veleiro armado de ouro cunha cruz no pao maior e máis unha serra na proa, coa que creba unha cadea suxeita a dúas torres de ouro postas no mar sobre rochedos (Asturias).
b) En campo de sinople un castelo ao natural mazonado de azur cunha dama na xanela aberta sobre a porta, e tras dela unha doncela, e, sobre unha lanza, un falcón sainte da homenaxe (Santander).
c) En campo de azur unha panela de gules perfilada e salpicada de ouro e máis un falcón do seu color picado e membrado de ouro coas ás despregadas picando a panela (Armas primitivas).
Porén, a máis atinada para o caso galego é a que empregaron os Falcón de Monforte de Lemos: en campo de azur, un falcón pousado, ao natural.
NOTAS HISTÓRICAS
Algúns investigadores sinalan a natureza xudía de moitos dos falcóns galegos, moitos dos que terían chegado a Galicia procedentes do norte de Portugal, fuxindo das múltiples persecucións sufridas polo pobo xudeu. Esta teoría concorda coas ideas expresadas por José Santiago Crespo del Pozo no seu “Blasones y Linajes de Galicia”, no que ao falar dos Falcón fainos derivar dos Falcao portugueses.
DOCUMENTOS DOS ARQUIVOS NACIONAIS EN REDE REFERIDOS A ESTA FAMILIA
1.- INFORMACIÓN MARQUESADO MOS-VALLADARES- ÁRBOL GENEALÓGICO PARA LA SUCESIÓN EN EL VÍNCULO QUE POSEÍA ROSA DE BARROS, Y QUE PRETENDE JOSÉ ANTONIO DE PÁRRAGA TRONCOSO Y LIRA. APARECEN LOS APELLIDOS BARROS, PÁRRAGA, TRONCOSO, LIRA, LAZO, ROMAY, FALCÓN, ARINES Y NÚÑEZ.
2.- PLEITO DE PEDRO ABAD, DE SAN PEDRO DE OLLEROS (LEÓN) RAMÓN LÓPEZ FALCÓN, DE VIGO (PONTEVEDRA) DIONISIO BUENDÍA ARJÓ, DE VILLAFRANCA DEL BIERZO (LEÓN) SOBRE RECONOCIMIENTO A PEDRO ABAD DEL DERECHO A PERCIBIR LOS FRUTOS DECIMALES DEL BENEFICIO DE SAN CRISTÓBAL DEL LUGAR DE PRADO (LEÓN).
3.- PLEITO DE JACINTO GREGORIO DE PAZOS FALCÓN, DE VIGO (PONTEVEDRA) JOSÉ GONZÁLEZ DE LA PEÑA, DE SAN SALVADOR DE TEIS (PONTEVEDRA) MARTÍN DE NOGUEIRA, DE SANTA CRISTINA DE LAVADORES (PONTEVEDRA) SOBRE RESTITUCIÓN A JACINTO GREGORIO DE PAZOS FALCÓN DE LOS BIENES AFECTOS AL VÍNCULO Y MAYORAZGO FUNDADO EL 12-2-1560 POR DIEGO Y MIGUEL DE PAZOS EN LA FELIGRESÍA DE SANTA CRISTINA DE LAVADORES, Y LA MITAD DEL LUGAR DE BOUZABOA (PONTEVEDRA).
4.- PLEITO DE EL LICENCIADO FALCÓN, CON MARÍA PÉREZ, VECINOS DE VIGO
5.- PLEITO DE JUAN DE MONDRAGÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) GREGORIO DE BAUDÍN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) PEDRO RAMÍREZ, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) SOBRE ACUSAR JUAN DE MONDRAGÓN, CARDENAL DE SANTIAGO DE COMPOSTELA, A LOS BACHILLERES GREGORIO DE BAUDÍN Y CONSORTES DE APARECER COMO FALSOS TESTIGOS EN EL PLEITO QUE TRATA CON JUAN DE CALDAS, CLÉRIGO, SOBRE EL BENEFICIO DE SAN MIGUEL DE SARANDÓN. SE REMITE A LA AUDENCIA DE GALICIA.
6.- PLEITO DE JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) PEDRO DE LESTERO, DE SANTIAGO DE COMPOSTELA (LA CORUÑA) GAGO, LICENCIADO, DE PONTEVEDRA SOBRE EL BACHILLER JUAN MARTÍNEZ FALCÓN, VECINO DE SANTIAGO DE COMPOSTELA, CONTRA PEDRO DE LESTERO, FACTOR DEL CONDE DE ALBA DE LISTE, COMO TESTAMENTARIO DE JUAN DE TOLEDO, ARZOBISPO DE SANTIAGO, POR UNA EJECUCCIÓN Y SENTENCIA DE REMATE DADAS CONTRA ÉL COMO FIADOR DE PEDRO FIEL, VECINO DE PONTEVEDRA Y ARREN- DADOR DE LA MEDIA DIEZMA Y ALFOLÍ DE ESA VILLA. SALE AL PLEITO EL LICENCIADO GAGO, QUIEN SE OPONE A LA RENOVACIÓN DE LA EJECUCIÓN HE- CHA POR AUDIENCIA DE GALICIA.
7.- AUTOS SOBRE LOS BIENES DEL CAPITÁN DOMINGO DE APRESA FALCÓN, NATURAL DE TUY, DIFUNTO EN MÉXICO, CON TESTAMENTO EN 1696